Rifat Burdžović Tršo: Najpopularnija ličnost sandžačkih Bošnjaka iz Drugog svjetskog rata

Rifat Burdžović Tršo je poznati sandžački antifašista i revolucionar, predvodnik studentskog pokreta u Beogradu pred početak Drugog svjetskog rata, narodni heroj i najpopularnija ličnost kod sandžačkih Bošnjaka iz perioda Drugog svjetskog rata.

Piše: Muhedin Fijuljanin

Rođen je 11. februara 1913. godine u Bijelom Polju, u uglednoj trgovačkoj porodici Nazifa i Rabije Burdžović.

U drugoj godini života, 1915. godine, umire mu otac, malo kasnije i majka, a onda, 1918. godine i stariji brat Ibrahim. Brigu o malom Rifatu i njegovoj sestri Hajriji preuzimaju, najprije amidža Rušo i njegova supruga Zuma, a onda bližnji Rifatov rođak Salih Đedović.

Nakon završena četiri razreda osnovne škole, staratelj Salih upisuje ga, 1924. godine, na obućarski zanat, kojeg napušta već po završetku prve godine, i septembra 1925. godine, se upisuje na Veliku medresu kralja Aleksandra u Skoplju.

U toku školovanja u Skoplju počinje se baviti literarnim radom i uz pomoć svojih prijatelja Junusa Međedovića, Muhameda Mehmedovića, Šukrije Dizdarevića i drugih, osniva literarnu družina „Južna vila” i, 1929. godine, časopis “Pomol”. U međuvremenu se upoznaje sa revolucionarnim idejama toga doba i započinje živu aktivnost protiv režima Kraljevine Jugoslavije, uključujući se čak i u predizborne aktivnosti za tadašnje parlamentarne izbore.

Po okončanju medrese, 1933. godine upisuje pravo na Univerzitetu u Beogradu i već odmah se uključuje u napredni studentski pokret.

Početkom 1934. godine učestvuje u formiranju Pravničkog stručnog studentskog udruženja na Pravnom fakultetu i postaje član uprave ovog udruženja i član Komunističke partije Jugoslavije.

Nakon učešća u demonstracijama i drugim akcijama studenata Beogradskog univerziteta, u februaru 1935. godine, biva uhapšen i, pod sumnjom rada na obaranju režima, nekoliko dana provodi u zloglasnom zatvoru “Glavnjača”.

Naredne 1936. godine studenti Beogradskog univerziteta organizuju jedan od najvećih studentskih štrajkova i, nakon 22 dana protesta, uspijevaju da se izbore za punu autonomiju univerziteta. U tim protestima Rifat Burdžović je bio jedna od centralnih figura.

Krajem aprila i početkom maja 1939. godine, sandžački studenti sa Beogradskog univerziteta uputili su proglas narodu Sandžaka. Proglas je nosio naslov: “Studenti Sandžaka svome narodu”, a njegov inicijator bio je Rifat Burdžović Tršo. Proglasom se ukazuje na fašističku opasnost i poziva narod, posebno omladina Sandžaka, da ustane u odbranu svoje domovine protiv fašističke opasnosti i reakcionarnih snaga u zemlji, koje su pomagale fašizam.

Sredinom decembra 1939. godine, Beograd ponovo zahvata talas studentskih demonstracija, u kojima, 14. decembra, Rifat Burdžović Tršo biva ranjen, ali, zahvaljujući požrtvovanosti svojih kolega, uspijeva da se se izvuče i ne padne u ruke policije.

Poslije okupacije Jugoslavije, aprila 1941. godine, Rifat se, po nalogu rukovodstva Komunističke partije Jugoslavije, upućuje u Sandžak. Odmah po dolasku u ovaj kraj, aktivno se uključuje u organizovanje partijskih organizacija u svim sandžačkim gradovima, obavljajući u početku dužnost instruktora Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak, a od maja 1942. i funkciju političkog sekretara Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, koji je formiran na njegov prijedlog, na Zlataru, 10. novembra 1941. godine. Već tada, međutim, naići će na otvoreno podozrenje kod pojedinih članova Pokrajinskog komiteta, koji ne prihvataju njegovo imenovanje na mjesto sekretara Oblasnog komiteta sve do juna mjeseca te iste godine. Slično raspoloženje predstavnici Pokrajinskog komiteta će pokazati i prilikom donošenja odluke o početku oružanog ustanka u Crnoj Gori, 8. jula 1941. godine, na sastanku na kojem nije učestvovao Rifat Burdžović kao jedna od ključnih ličnosti antifašističkog pokreta u sandžačkom dijelu Crne Gore, kao i prilikom izdavanja kontroverznih direktiva o početku i obustavi napada na Bijelo Polje, nekoliko dana kasnije, 18. jula 1941. godine.

U nastavku svog političkog i revolucionarnog angažmana, tokom 1941. i 1942. godine, Tršo će učestvovati u svim važnijim akcijama partizanskih jedinica i rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta za Sandžak, među kojima će najznačajnija biti formiranje Treće proleterske sandžačke brigade, 5. juna 1942. godine. Na prvoj partijskoj konferenciji ove brigade, 16. juna 1942. godine, Rifat Burdžović Tršo je postavljen za zamjenika političkog komesara brigade.

Krajem avgusta 1942. godine Treća proleterska sandžačka brigada krenula je iz pravca Livna ka Mrkonjić Gradu, s planom da ga oslobodi od združenih njemačkih, ustaških i četničkih snaga. Sredinom septembra, zajedno sa ostalim partizanskim jedinicama, brigada će krenuti u pravcu Banja Luke, ali će neprijateljske snage, 28. septembra, ponovo preći u napad i do 2. oktobra potisnuti partizane iz Mrkonjić Grada na liniju planine Lisina. Tog dana misteriozno su nestali Vladimir Knežević Volođa, komandant Treće proleterske sandžačke brigade, Rifat Burdžović Tršo, zamjenik političkog komesara brigade i delegat Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (CK KPJ) u brigadi, i Tomaš Žižić, komandant Četvrtog bataljona u brigadi. Prema zvaničnom izvještaju, njih trojica su uhvaćeni od strane četnika u selu Trnovu i na zvjerski način poubijani i bačeni u obližnju zloglasnu Grujića jamu.

Prema podacima koje je, u knjizi “Rifart Burdžović Tršo – život i djelo”, iznio poznati sandžački istraživač Hakija Avdić, Tršo i njegovi najbolji prijatelji Vladimir Knežević Volođa i Tomaš Žižić, nastradali su kao žrtve izdaje iz samog vrha komande partizanske vojske, a zbog, kako se ističe, Tršovog najavljivanog premještanja u Centralni komitet KPJ, kao i zbog njegovih posebnih političkih pogleda na mnoga značajna pitanja u koja je, svakako, spadalo i pitanje uređenja statusa Sandžaka u budućoj državi narodne vlasti.

Odlukom Predsjedništva Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije, Rifat Burdžović Tršo, proglašen je, zajedno sa Vladimirom Kneževićem Volođom, za narodnog heroja, 25. septembra 1944. godine. Treći Tršov saborac, Tomaš Žižić, za narodnog heroja je proglašen 20. decembra 1951. godine.

U okviru svog revolucionarnog rada, pored zalaganja za opštenarodne društvene ideje, Rifat Burdžović Tršo veliku pažnju poklanjao je i bošnjačkom pitanju, zalažući se za njegovo pravedno rješenje u budućem ustrojstvu zemlje. U vezi sa tim on je napisao i dvije posebne brošure od kojih je jedan bila vezana za položaj Bošnjaka u bivšoj Kraljevini Jugoslaviji. O tim njegovim stavovima i idejama se, međutim, praktično ništa ne zna.

U znak sjećanja na lik i djelo Rifata Burdžovića Trša, Bošnjačko nacionalno vijeće ustanovilo je posebnu nacionalnu nagradu “Medalja Rifat Burdžović Tršo”, koja se dodjeljuje pojedincima ili nacionalnim institucijama za doprinos u oblastima javnih djelatnosti, politike, ljudskih prava i za doprinos ideji multietničkog i multikulturnog društva.

Izvor: Monografija “Sandžački Bošnjaci”, CBS, 2010.
preuzeto sa sajta www.sandzacke.rs